آقا دانیال

سيستمهای آبياری تحت فشار

(سيستم هاي قطره اي) ، ( آبياری بارانی)
 

مقدمه

كشور ايران از نظرموقعيت استراتژيكي  و اقليمي يكي از كشورهاي بي نظير در كره زمين است با وسعتي برابر 1648000 كيلومتر مربع از شمال تا جنوب واز شرق تا غرب داراي آب و هواي متغير با اقليم هاي متفاوت است . در كشوري با اين همه نعمات خداداي ،  نبايد فقر يافت شود . در حاليكه معضلات اجتماعي امروز ناشي از عدم بكار گيري نيروها در استفاده از اين نعمات مي باشد .

• آبیاری قطره ای
• طرز کار کلی سیسم قطره ای
• محاسن آبیاری قطره ای
• معایب آبیاری قطرهای
• معرفی سیستم آبیاری قطره ای
• انواع آرایش قطره چکانها و سطح خیس شده
• آبیاری بارانی

از جمعيت 60 ميليوني كشور 17 ميليون دانش آموز و ميليونها دانشجو و متخصص كه هر ساله رقمشان در حال فزوني است ، به صف جويندگان كار مي پيوندند . 24 ميليون نفر از جمعيت كشور در روستاها سكونت دارند كه شرايط بسيار دشوار گذران زندگي كرده و بسياري از آنها در حال مهاجرت به شهر ها مي باشند . آمار رشد جمعيت نشان مي دهد كه ساليانه 5/1  ميليون فقر  به جمعيت كشور اضافه شده ، بطوريكه در سال 2050 ميلادي به 140 ميليون نفر مي رسد  ، با توجه به مراتب بالا  بسيار روشن است كه فوري ترين اقدام جهت بهبود اوضاع شناخت امكانات و ثروتهاي بالقوه جامعه مي باشد ، بنابراين تنها راه ممكن تقدم ، سرما يه گذاري در بخش كشاورزي مي باشد . ميزان آبي كه در حال حاضر هر ساله ا ستحصال شده و در دسترس  ما قرار مي گيرد برابر حدود 90 ميليلرد متر مكعب است كه بيش از 3 درصد كل آبي است كه در سطح جهان استحصال  مي گردد . مفهوم اين ا رقام آن است كه ايران از نظر آب و خاك كشوري ثروتمند است.اما  اراضي زير كشت آبي كشور ايران حدود 5/7 ميليون هكتار يعني كمتر از 5 درصد كل مساحت كشور  است  در حاليكه  ار اضي مستعد كشور براي كشاورزي بين 30 تا 50 ميليون هكتار بر آورد شده بعبارتي مي توان بين 20 تا 30 درصد كل مساحت كشور را زير كشت قرار داد . 
از 88  ميليارد  متر مكعب آب كه هر ساله استحصال مي شود  حدود 83  ميليارد  متر مكعب آن در بخش   كشاورزي  مصرف مي شود كه متاسفا نه 63 ميليارد متر مكعب آن به هدر مي رود . حال مشخص شد چاره كار جلوگيري از به هدر رفتن آب است    تلفات اصلي عمدتاً در داخل مزرعه است كه 70 تا 90 درصد تلفات آب را شامل مي شود .
دستيابي به راندمان آبياري باراني تا راند مان 70 درصد و راندمان آبياري قطره اي تا 95 درصد است ، يعني در سيستم آبياري باراني تا 20 درصد و در سيستم  آبياري قطره اي تا 5 درصد آب تلف مي شود ، در حاليكه آبياري مزارع به روش سطحي حتي با انجام هزينه هاي گزاف و تسطيح  اراضي  راند مان آ بياري از 50 درصد تجاوز نمي كند و در وضعيت سنتي كه  اكثر اراضي كشور ما بهمين ترتيب آبياري مي شود حتي كمتر از 35 درصد مي باشد . اين بدين معني است كه اگر از روشهاي آبياري باراني و قطره اي استفاده نكنيم 65 درصد آب مزارع  از بين مي رود و با   احتساب آب تلف شده در كانالهاي انتقال ميزان تلفات از 75 درصد  تجاوز  نمي كند . لذا با  استفاده از  سيستمهاي  آ بياري تحت فشار مي توان از  تلفات آب جلوگيري كرد و به  يك  رشد اقتصادي كه بر اساس آن مي توان به يك توسعه پايدار اقتصادي ، اجتماعي دست يافت.Top
 

آبیاری قطره ای

آبياري قطره اي عبارتست از پخش آهسته آب بر سطح يا زير خاك به صورت قطرات مجزا  ، پيوسته ، جريان باريك يا اسپري ريز از طريق  قطره چكا نها يي كه در طول خط انتقال آب قرار دارند . آبياري قطره اي  داراي  روشها  و مفا هيم متعددي  مانند آبياري دريپ ، آبياري زير بستري ، آبياري فواره اي و آبياري اسپري است .

انواع سيستم هاي قطره اي

آبياري دريپ :
پخش آهسته آب برسطح خاك به صورت قطرات مجزا يا پيوسته ، يا جريانهاي باريك از حفره هاي ريز آبياري دريپ نام دارد . در بيشتر موارد آبياري دريپ و آبياري تريكل ( قطره اي ) مترادف يكديگر به كار مي روند

آبياري زير بستري :
پخش آهسته آب در زير سطح خاك از قطره چكانهايي با دبي در حدود آبياري دريپ ، آبياري زير بستر نام دارد . اين روش با آبياري زير زميني متداول كه در آن ناحيه ريشه گياه با كنترل سطح ايستابي آ بياري مي شود متفاوت است و نبايد اشتباه گرفته شود

آبياري فواره اي ( بابلر ) :
پخش آب بر سطح خاك به صورت جريان با ريك يا فواره از سوراخي با دبي بيشتر از آبدهي آبياري دريپ يا زير بستري آما معمولاً كمتر از 1 گالن بر دقيقه ، آبياري فواره اي نا ميده مي شود . دبي قطره چكان در اين آبياري از سرعت نفوذ نهايي خاك بيشتر است و ايجاد يك حوضچه براي نگهداري يا كنترل پخش آب ضروري مي باشد .

آبياري اسپري :
پخش آب بوسيله يك اسپري يا مه پاش كوچك بر سطح خاك به آبياري اسپري معروف است . در اين روش هوا در پخش آب نقش اساسي را بعهده دارد در حاليكه در روشهاي دريپ ، فواره اي و زير بستري ، خاك عامل اصلي محسوب مي گردد .Top

طرز كار كلي سيستم قطره اي :

در آبياري قطره اي آب از يك شبكه لوله كم فشار به صورت يك الگوي از قبل تعيين شده ، پخش مي گردد . وسيله خروج آب به خاك « قطره چكان « نام دارد . قطره چكا نها از طريق يك نازل باريك يا مسير جريان طويل ، فشار موجود در شبكه لوله را كاهش مي دهند و موجب كاهش دبي تخليه تا حدود ليتر بر ساعت مي شوند .
آب بعد از خروج از قطره چكان توسط نيروها ي كاپيلارتي و ثقل در نيمرخ خاك جريان مي يابد ، بنابراين سطحي كه به وسيله هر قطره چكان خيس مي شود با عوامل محدود كننده جريان افقي آب محدود مي گردد . در سيستم هاي قطره اي دور آبياري يك روز و حتي در صورت نياز كمتر امكان پذير است .
براي درختان و تا كها كه گياها ني دا ئمي با فاصله زياد از يكد يگر مي باشند ، قطره چكا نها به صورت واحد هاي ساخته شده مجزا بوده و توسط يك زايده به خط انتقال آب مرسوم به « لوله فرعي قطره جكان « ، « شيلنگ لوله فرعي « يا « لوله فرعي « متصل مي گردند.
برخي قطره چكا نها به صورت لوله هاي اسپا گتي شكل بوده و چند خروجي دارند . اين امر براي افزايش سطح خيس شده با حدا قل افزايش در هزينه است . براي گياهان رديفي كمتر دائمي ما نند گوجه فرنگي ، نيشكر و تو.ت فرنگي ، لوله فرعي و قطره چكا نها را با هم به صورت يك واحد قابل جدا ساختن مي سازند كه يا سوراخهايي به فواصل 9 تا 36 اينچ دارند مانند لوله دو محفظه اي ويا ديواره هاي متخلخلي دارند كه آب ار آنها به بيرون تراوش مي نمايد . در هر دونوع سيستم قطره اي ، لوله هاي فرعي به خط انتقال آب مرسوم به « مانفولد « متصل مي شوند . Top

محاسن آبيار ي قطره اي : 

آبياري قطره اي آسان ترين راه آب دادن به هر گياه مانند درختان و تاكها ست و كمبود رطوبت خاك را قبل از پيداش مكش بالاتر اثر مصرف آب به وسيله گياه از طريق تبخير و تعرق ، بر طرف مي سازد . يك سيستم آبياري قطره اي به علت كا ربرد موثر آب و نيروي كارگرداراي مزاياي آگرونوميكي ، آگروتكنيكي و اقتصادي منحصر به فرد است .
صرفه جوئي در ميزان آب و هزينه ها :  آ بياري قطره اي هزينه هاي بهره برداري را كاهش مي دهد و اين مسئله اساسي در اين   روش  جديد  است .  سيستم هاي  قطره اي به آب كمتري  نسبت به ساير سيستم هاي  متداول آبياري نياز  دارد . مثلاً‌ در باغات درختان جوان ، آبياري  با سيستم قطره اي تنها نصف آب مورد  نياز آبياري باراني يا سطحي مصرف مي كند . با مسن تر شدن درختان ، صرفه جوئي در آب با سيستم قطره اي كاهش مي يابد ما هنوز براي بسياري باغداران آبياري موثر با سيستم قطره اي بعلت كمبود و قيمت بالاي آب ، اهميت دارد . هزينه كارگر براي آبياري را مي توان كاهش داد ، زيرا در سيستم قطره اي كافي است كه پخش آب تنظيم گرديده و سيستم به كار انداخته شود . اين تنظيم ها توسط وسايل اتوماتيكي انجام مي گيرد كه نياز به كارگر چنداني ندارد .  

عمليات زراعي آسانتر :
 
 از آنجا كه بيشتر سطح خاك هرگز با آبياري قطره اي خيس نمي شود ، رشد علف هرز كاهش مي يابد . در نتيجه هزينه كارگر و مواد شيميايي براي كنترل علف هرز پائين مي آيد . همچنين چون با آبياري قطره اي خاك كمتري خيس مي شود ، عمليات زراعي ديگر در باغات را مي توان لاينقطع ادامه داد . مثلاً در گياهان رديفي ، فاروهائي كه كارگران روي آنها راه مي روند نسبتاً خشك و محكم باقي مي‌ماند .
كودها را مي توان در آب آبياري تزريق نمود كه با اين كار نيازي يه نيروي كارگر براي پخش آنها روي زمين نيست . براي اين منظور كودهاي بسيار محلولي در بازار موجود بوده و انواع خديد آنها كودپاشي از طريق سيستم قطره اي را گسترده ساخته است . بعلت كنترل بيشتر روي محل و زمان پخش كود با سيستم قطره اي ، كارايي كود پاشي افزايش يافته است .
 
به كارگيري آ‌ب شور :

 آبياري هاي مكرر رطوبت خاك را در حدي نگهميدارد كه بين دو حالت خيلي خشك و خيلي ترنوسان نمي كند و بيشتر قسمت هاي خاك از هواي كافي برخوردار است . خيس ماندن خاك بين آبياريها ، نمكهاي موجود در محلول را رقيق تر نگه ميدارد . بهمين جهت در سيستم قطره اي مي توان از آب با شوري بيشتري نسبت به ساير روشها ي آبياري استفاده كرد .
مورد استفاده در خاكهاي صخره اي و شيب هاي تند : سيستم هاي آبياري قطره اي را مي توان طوري طراحي كرد كه در هر نوع توپوگرافي به نحو موثر قا بل استفاده باشد . در اراضي صخره اي ، حتي اگر فاصله بين درختان نامنظم و اندازه آنها متفاوت باشد ، مي توان آبياري قطره اي را به نحوي موثر به كار گرفت زيرا آب بسيار نزديك به هر درخت پخش مي شود . Top

معايب آبياري قطره اي :
 
هزينه نسبتاً بالا ، گرفتگي قطره چكانها ، ايجاد شوري موضعي و پخش نا منظم و لكه لكه اي رطويت خاك از معايب اصلي سيستم هاي آبياري قطره اي بشمار مي آيند . 

 گرفتگي :
چون خروجي فطره چكانها بسيار ريز هستند ، ذرات معدني يا آلي موجب گرفتگي آنها مي شوند . گرفتگي باعث كاهش دبي تخليه ، غير يكنواختي پخش آب و در نتيجه صدمه به گياه مي گردد . در برخي موارد ، ذراتي در آب آبياري موجود است و قبل از ورود به شبكه لوله ها تصفيه نمي شود . در موارد ديگر ، ذرات در داخل خط لوله يا با تبخير آب از روزنه قطره چكانها بين آبياريها وارد آب مي شوند .اكسيد آهن ، كربنات كلسيم و بقاياي جلبك و ميكروبها در بعضي سيستم هاي آبياري تشكيل شده اند . تصفيه شيميائي آب منجر به حذف يا كاهش مشكل گرفتگي قطره چكانها مي گردد .

يكنواختي :
بيشتر قطره چكانها ي قطره اي داراي فشار سرويس پائيني هستند ( 3 تا 20 پي اس آي ) . اگر مزرعه داراي شيب تندي باشد ، دبي قطره چكان در خلال آبياري تا حدود 50 درصد پيش بيني شده تغيير كرده و بعد از بستن آب ، قطره چكانهاي پائين تر همچنان به تخليه آب ادامه مي دهند . برخي گياهان بيشتر و گياهان ديگر كمتر آب دريافت مي كنند .

شرايط خاك :
بعضي خاكها داراي سرعت نفوذ نهايي كافي براي دريافت دبي تخليه قطره چكانها نبوده و توليد روان آب يا شرايط ماندابي مي نمايند . با دبي تخليه 1 گالن برساعت ، خاك بايستي داراي سرعت نفوذ نهايي 5/0 اينچ بر ساعت باشد تا قطر دايره تر شده در اطراف قطره چكاناز 2 فوت تجاوز نكند . معمولاً خاكهاي شني ، بويژه با لايه بندي افقي اندك ، براي آ بياري قطره اي بسيار مناسب مي باشند . اينگونه لايه بندي براي آبياري قطره اي مفيد است زيرا حركت جانبي آب را افزايش داده و حجم بيشتري از خاك را مرطوب مي سازد . تجربه نشان داده است كه خاكهاي داراي بافت متوسط مناسب آبياري قطره اي بوده ، اما برخي خاكهاي بافت ريز روان آب توليد كرده اند .

تجمع نمك :
نمكها در سطح خاك تجمع يافته و خطر بالقوه اي براي گياه فراهم مي سازد زيرا بارانهاي سبك املاح را به ناحيه ريشه گياه منتقل مي سازد . بنابراين ، وقتي بعد از دوره تجمع نمك باران مي آيد ، آبياري بايستي طبق برنامه ادامه يابد تا به اندازه 5 سانتي متر باران وارد خاك شود و نمكها را از ناحيه ريشه گياه خارج سازد .
در خلال آبياري قطره اي ، نمكها در زير سطح خاك و پيرامون حجم خيس شده خاك با قطره جكان نيز تجمع مي يابد . خشك شدن خاك بين آبياريها موجب حركت معكوس آب خاك و اتنقال نمك از پيرامون ناحيه خيس شده به طرف قطره چكان مي گردد حركت آب بايستي هميشه دور از قطره چكان باشد تا از صدمات ناشي از نمك جلوگيري شود .

خطرات :
اگر حوادث كنترل نشده اي موجب قطع آبياري گردد ، به گياه سريعاً صدمه وارد مي شود . زيرا توان ريشه ها براي گرفتن آب و مواد غذائي به حجم نسبتاً كوچك خاك خيس شده محدود مي گردد . جوندگان لوله هاي فرعي پلي اتيلن را مي جوند براي رفع اين مشكل و كنترل جوندگان ، بايستي از لوله هاي فرعي از جنس پي وي سي استفاده كرد .
با شكستن خط لوله انتقال آب اصلي يا درست كار نكردن سيستم تصفيه ، مقداري مواد زايد وارد آب مي شود . با بروز اين گونه حوادث ، تعداد زيادي از قطره چگانها دچار گرفتگي مي شوند كه بايستي تعمير يا تعويض گردند . Top

1 ) معرفي سيستم آبياري قطره اي
در اين روش آبياري ، آب با فشار كم (حدود يك اتمسفر ) پس از گذشتن از دستگاه كنترل مركزي ( در صورت نياز توام با كود محلول ) بوسيله لوله هائي كه در سطح زمين پخش شده ، پس از عبور از قطره چكانها يي كه در محل هاي مناسب در مجاورت گياه قرار داده شده اند ، بصورت قطره قطره و بطور ممتد به اندازه نياز گياه به خاك داده ميشود .
 
1 ـ 1  واحد كنترل مركزي
از دستگاههائي تشكيل شده كه آب  پمپاژ شده را پس از تصفيه و افزايش كود ( در صورت لزوم ) و با كنترل دقيق ميزان دبي جريان و تنظيم فشار وارد لوله اصلي شبكه آبياري قطره اي مي نمايد .

1 ـ پمپ                                                                                  
2 ـ پايه شير تنظيم فشار                                                                
3 ـ شيرتخليه هوا                                                              
4 ـ شير كنترل                                                                           
5 ـ تانك كود يا دستگاه تزريق كود                                                  
6 ـ شير لوله اصلي                                                                      
7 ـ فشار سنج      
8 ـ صافي
9 ـ دبي سنج
10 ـ لوله اصلي
11 ـ شيرهاي قطعات ( اتوماتيك يا دستي )
12 ـ لوله نيمه اصلي
13 ـ لوله هاي لترال
14 ـ بست ابتدائي
15 ـ شيرهاي شستشو دهنده
16 ـ واحد كنترل

وسائل بكار رفته در دستگاه  كنترل مركزي عبارتند از : 
 
الف ـ انواع صافي هاي آب : صافي توري ، صافي سيكلوني ، صلفي شن
ب ـ انواع وسا يل  ا ندازه گيري  ميزان جريان ، شيرهاي خودكار كنترل حجمي ، كنتور آب ، شيرهاي  خودكار كنترل زما ني ، شيرهاي يكطرفه و در سيستم هاي مدرن آبياري وسا ئل بصورت كا مپيوتري جهت كنترل و قطع و وصل شيرهاي آب قطعات آبياري بصورت اتوما تيك و با برنامه ريزي كامپيوتر ي  
ج ـ دستگاه تنظيم كننده فشار 
د ـ شير تخليه هوا 
ه ـ دستگاه تزريق كننده : تانك كود ، جهت مصرف كود Top

1 ـ 2 لوله هاي اصلي و لوله هاي نيمه اصلي
اين لوله ها معمولاً از جنس پلي اتيلن يا  P . V . C  يا آزبست مي باشند ، لوله اصلي آبرا از دستگاه كنترل مركزي به لوله هاي نيمه اصلي مي رساند ( اين لوله ها در عمق مناسب در خاك قرار داده مي شوند ) .

1 ـ 3 لوله هاي رابط
جنس اين لوله ها معمولاً‌ از پلي اتيلن و بندرت از  P . V . C   ميباشد كه در عمق مناسبي از خاك قرار گرفته و آب را از لوله هاي نيمه اصلي ( يا اصلي ) گرفته و در لوله هاي فرعي كه در سطح خاك و در امتداد رديفهاي كشت قرار دارند پخش ميكند . 

1 ـ 4 لوله هاي فرعي يا لترالها
اين لوله ها از جنس پلي اتيلن نرم بوده كه قطره چكا نها در محلهاي مناسبي روي آن نصب مي گردد .

1 ـ 5 قطره چكانها
روي لوله هاي فرعي نصب شده اند . نقش اصلي قطره چكا نها شكستن فشار آب داخل لوله فرعي و ريزش آن بصورت قطره قطره روي خاك مي باشد .

1 ـ 6 لوله هاي فرعي قطره چكا ني
در بعضي مواقع نقش لوله هاي فرعي و قطره چكانها در هم ادغام شده و در حقيقت لوله هاي فرعي با سوراخها ئيكه در آن تعبيه مي شود و يا از ماده متخلخلي كه ساخته مي شود نقش قطره چكانها را نيز ايفاء ميكند .

1 ـ 7 بست ابتدائي و انتهائی
بست ابتدا ئي نوعي اتصال پلي اتيلني مي باشد كه لوله فرعي را به لوله رابط وصل مي كند و بست انتهائي انتهاي لوله را مي بندد .

1 ـ 8  اتصالات 
لوله هاي پلي ا تيلن بوسيله جوش و يا اتصا لات مخصوص بهم متصل ميگردد .

1 ـ9  فشار شكن
وسيله اي است كه در صورت نياز براي  كاهش فشار آب در ميسر جريان قرار داده ميشود . فشار شكن داراي مكانيسم مخصوصي است كه افزايش فشار آب بيش از حد مجاز در ورودي خود را كاهش ميدهد ، بطوريكه بعد از فشار شكن فشار آب هميشه ثابت مي ماند .  Top
 

ب ـ 2   انواع آرايش قطره چكانها و سطح خيس شده
 
در روش آبياري قطره اي تمام سطح زمين مرطوب نميگردد بلكه درصدي از آن خيس مي شود كه آنرا سطح خيس شده ( P W  ) مي نامند . مقدار  PW   به سطح خيس شده توسط هر نقطه ريزش آب  ( A W  ) ، تعداد نقاط ريزش و آرايش نقاط بستگي دارد .
تعدادنقاط ريزش و انواع آرايش قطره چكانها در روي لوله هاي فرعي
بطور كلي هر چه نقاط ريزش آب ( تعداد قطره چكانها ) بيشتر باشد و قطره چكانها با آرايش مطلوبتري استقرار داده شوند سطح خيس شده ( P W ) ) بيشتر بوده ولي سيستم گرانتر خواهد بود . براي اقتصادي بودن طرح مي توان بجاي استفاده از قطره چكانهاي ساده ( داراي يك نقطه ريزش آب ) از قطره چكانهاي چند شاخه ( داراي چندين نقطه خروج آب ) استفاده كرد .

در اينجا پنج نوع استقرار قطره چكان كه تاكنون معمول بوده و بيشتر مورد استفاده قرار ميگردد توصيه ميگردد :

ـ  آرايش مستقيم يك رديفه
در اين نوع استقرار براي هر رديف كاشت يك رديف لوله فرعي اختصاص يافته و قطره چكانها با فواصل ( معمولاً مساوي ) روي آن قرار ميگيرند . حاصل كار ايجاد يك نوار مرطوب ( نسبتاً همگن ) در طول رديف كشت خواهد بود .
اين روش آرايش يك آرايش ساده اي است كه كار گذاري آن براحتي انجام ميگيرد . مخصوصاً اگر از قطره چكانهاي داخل خط  A و يا از لوله هاي فرعي قطره چكاني استفاده سود ، مي توان آنرا براحتي نصب و بسهولت جمع آوري نمود . بطور كلي اين آرايش در كشت هاي رديفي گياهان يكساله كه در آن نياز به ايجاد نوار مرطوب در طول رديف كشت است مناسب و قابل توصيه مي باشد . در باغات با فاصله كشت زياد درختان در روي رديف ، امكان عدم استفاده ريشه از نوار مرطوب شده در فاصله بين درختان  روي رديف وجود دارد ، بنابراين در فاصله كاشت درختان  (  در روي رديف  ) بيش از 6 متراين آرايش توصيه نمي شود .
در اين حالت استفاده از روشهاي آرايشي لوپ ( حلقه اي ) با استفاده از قطره چكانهاي چند شاخه اي در اطراف درخت مورد توصيه است .

ـ  آرايش مستقيم دو رديفي
اين آرايش در باغات ميوه مسن ، مخصوصاً موقعيكه نوع درختان كشت شده داراي زيشه هاي توسعه يافته و پراكنده اي است توصيه ميگردد . در اين روش آرايش قطره چكان چنانكه مشاهده ميگردد از دو رديف لوله فرعي و در دو طرف رديف كاشت استفاده مي شود . 
براي كسب حداكثر سطح خيس شده فاصله لوله طرفين رديف كشت بايستي تا حدي زياد باشد كه ميزان  P W  براي فاصله قطره چكانهاي مورد نظر كمتر از 100 % نشود .

ـ  آرايش قطره چكانهاي چند شاخه اي
در اين آرايش براي هر رديف از كاشت درختان فقط يك لوله فرعي بكار مي رود ولي بجاي استفاده از قطره چكان ساده ( با يك خروجي آب ) از قطره چكان با چندين خروجي آب استفاده ميشود .
ممكن است براي هر درخت يك عدد قطره چكان كه داراي 6 شاخه خروجي است بكار رود و يا دو عدد قطره چكان با 4 شاخه خروجي و يا سه عدد قطره چكان هر كدام با دو شاخه خروجي مورد استفاده قرار گيرد بهر حال تعداد قطره چكانها و همچنين تعداد شاخه ها قابل تغييراند در اين آرايش بايستي سعي شود نقاط ريزش در بيشترين فاصله ممكن كه سطح خشكي در بينشان ايجاد نگردد قرار داده شود تا يدينوسيله حداكثر سطح خيس شده بدست آيد . در مقايسه با استقرار لوله فرعي دو رديفه اين آرايش ارزانتر مي باشد ولي اشكال عمده آن ثابت كردن نقاط ريزش و مشكلبودن نصب ، جمع آوري و نگهداري اين نوع آرايش است .

- آرايش قطره چكانها بصورت زيگزاك
در اين نوع آرايش براي هر رديف يك عدد لوله فرعي قرار داده مي شود ولي در كنار درخت ، لوله دور زده و به ميسر خود ادامه ميدهد . قطره چكانها معمولاً فقط در اطراف درخت استقرار مي يابد .
اين نوع استقرار بدليل مشكلاتي كه در نصب و همچنين جمع آوري و نگهداري  لوله هاي فرعي ايجاد مي نمايد كمتر از ساير روشها كاربرد دارد . Top
 
آبياری بارانی :
در آبياری به روش بارانی ،آب با فشار در داخل يک شبکه لوله کشی شده جريان پيدا کرده و سپس از خروجی هايی که روی اين شبکه تعبيه شده و آبپاش ناميده می شوند خارج می شود. ساختمان آب پاشها طوری است که هنگامی که با فشاراز آن خارج می شود بصورت قطرات ريز و درشت درآمده و مشابه باران در سطح مزرعه ريخته می شود.به همين دليل اِن سيستم آبياری به روش بارانی ناميده می شود.گرچه روش بارانی اساسا برای آبياری مزارع و باغات ابداع گرديد اما از اين روش برای اهداف ديگر هم استفاده می شود که مهمترين آنها عبارتند از:

•    پخش کودهای مايع در سطح مزرعه
•    برای دفع پساب حاصله از تصفيه خانه های فاضلاب در سطح اراضی
•    برای آبپاشی روی گياه به منظور حفاظت آنها در مقابل سرما و يخبندان
•    برای تعوِق انداختن زمان تشکيل غنچه و گل 
•    برای مرطوب کردن سطح خاک و جلوگيری از فرسايش بادی
•    برای کمک به جوانه زدن بذرها
•    برای کنترل محيط وخنک کردن خاک وگياه و هوای اطراف آن

 سيستم های آبياری بارانی می توان به انواع :

• جابجا شونده (Portable)
• نيمه جابجا شونده (Semi-Portable)
• نيمه ثابت (Semi-permanent)
• ثابت (Permanent)
• مجموعه متحرک (Move)
• مجموعه ثابت (Solid Set)
• مجموعه متحرک دائم (Continues Move)

طبقه بندی کرد

آبیاری غرقابی:

آبیاری غرقابی یا کرتی (Flooding irrigation) : در این روش کرتهائی نسبتاً تراز به شکل مربع یا مربع مستطیل آماده ساخته و آب را از جوی مجاور وارد کرت می کنند که پس از پر شدن کرت، آب را قطع می کنند (بدون فاضلاب) در روش آبیاری کرتی با فاضلاب ، کرتهای طویل و کم عرض ساخته شده و آبی که وارد کرت می شود و پس از پر شدن وارد فاضلاب گردیده و از فاضلاب برای آبیاری کرتهای زیرین استفاده می شود. در آبیاری کرتی خاک، بذر و مواد غذائی در معرض شستشو قرار گرفته و خاک نیز سله می بندد. برای کاهش فرسایش، زمین به صورتی باید تسطیح گردد که شیب آن کم بوده و آب با سرعت در درون کرت جریان نیابد. علاوه بر این چون طوقه و ساقه گیاهان نیز در تماس با آب هستند. ممکن است دچار بعضی از بیماریها شوند. 

ابعاد کرت ها به چهار عامل بستگی دارد:

• بافت و ساختمان خاک و میزان ماده ی آلی یا به عبارت دیگر مقدار نفوذ پذیری خاک , هر چه نفوذ پذیری بیشتر باشد کرت ها را کوچکتر می گیرند.
• شیب زمین , شیب زیاد باعث کوچک شدن ابعاد کرت ها می شود زیرا اختلاف ارتفاع دو طرف کناری و یا ابتدا و انتهای کرت نباید از حد معینی بیشتر باشد , بنابراین هر چه شیب کمتر باشد ابعاد کرت را بزرگتر می گیرند.
• مقدار آب ورودی به کرت , یعنی حجم جریانی که در واحد زمان از یک مقطع عبور می کند . هر چه مقدار آب ورودی به کرت بیشتر باشد ابعاد کرت را میتوان بزرتر گرفت.
عرض تیغه ی برداشت وسائل مکانیکی, عرض کرت ها باید مضرب صحیحی از تیغه ی جلوی ماشین آلات برداشت باشد تا در امر برداشت محصول مشکلی ایجاد نشود.
از جمله مزایای این آبیاری عبارت است از:
1- بومی ایران است.
2- وقتی آب یا خاک شور است بهتر از روش های دیگر شستشو می دهد.
3- وسائل و ادوات خاصی ندارد.
4- به تخصص و مهارت خاص نیاز ندارد.

معایب این روش:

1-تلفات آب زیاد است.
2- مواد غذایی را از خاک خارج می کند.
3- با آب کم نمی توان آبیاری کرد.
4- برای همه ی گیاهان مناسب نیست.
5- نیاز به تسطیح اولیه دارد.
و...

تاج آبــاد،فصل بهار

این ناحیه به دلیل داشتن درختان متعدد کاج، به کاج آ باد (به زبان محلی تا جواد)معروف می باشد.

آب این  آبگیر از سرچشمه قنات بالا دست تامین میشود که پس از پر شدن آبگیر جهت آبیاری

اراضی پایین دست مورد استفاده قرار می گیرد.

ولی متاسفانه به دلیل خشک سالی و ریزش قناتها، شاهد منظزه ای عاری از آب و زیبایی هایی که در

گذشته شاهد آن بودیم، هستیم.

تاج آبــاد،فصل تابستان

تاج آبــاد،فصل پاییز 

تاج آبــاد،زمستان  1387

لـوبيـا ( Phaseolus vulgaris )

لوبيا از آمريكا منشاء گرفته است. اين گياه قبل از كشت در آمريكا در دنياي قديم ناشناخته بود، اما بعداً تبديل به يك محصول عمده در اروپا و آمريكا گرديد. مدارك باستان شناسي مربوط به آمريكاي جنوبي يعني پرو نشان مي دهد كه دوره اهلي شدن Phaseolus vulgarisبه 5 تا 6 هزار سال قبل از ميلاد بر مي گردد.

لوبيا با نامهاي انگليسي Common Bean،Dry Bean ، Bean و نام علمي Phaseolus vulgaris داراي 22 = n2 كروموزوم بوده و گياهي خودگشن است. گياهي است يكساله، بالارونده يا بوته اي كمي كرك دار با ريشة عمودي و جانبي توسعه يافته و گاهي داراي گره هاي كروي است.

برگهای آن متناوب و سه قسمتي است. شكل غلاف خطي حداكثر بطول 20 سانتي متر، راست و گاهي كمي منحني با منقار برجسته است. غلافها هنگام رسيدگي تازه، به رنگ سبز يا زرد، گاهي بنفش يا مايل به قرمز يا نواري هستند. دانه ها از نظر اندازه و شكل و رنگ بسيار متنوع اند. دانه هاي تخم مرغي، تقريباً كروي يا قلوه اي شكل هستند. جوانه زني بذر نيز بصورت اپي جيل است در برگ ابتدايي (اوليه) ساده و متقابل بوده و برگهاي متناوب و پر برگچه اي مي باشند.

لوبيا از نظر الگوي رشد growth habit به چهار تيپ به شرح زير تقسيم مي‌شود:

تيپ 1- كاملا بوته‌اي Type I- Determinate Bush

تيپ 2- بوته‌اي با كمك پيچك Type II- Indeterminate Bush

تيپ 3- نيمه رونده خوابيده Type III- Indeterminate Bus

تيپ 4- كاملا رونده Type IV- Indeterminate Climbing

توضيح: در لوبياهاي Determinate جوانه انتهاي ساقه به يك گل آذين ختم شده و رشد گياه متوقف مي‌گردد. اما در لوبياهاي Indeterminate جوانه انتهايي به يك مريستم ختم شده و گياه حتي در زمان گلدهي به رشد خود ادامه مي‌دهد. جنس phaseolus شامل تقريباً 35 گونه (اسپس) مي‌باشد كه چهار گونه آن به شرح زير قابل كشت مي‌باشند:


 

 phaseolus Vulgaris L.

 phaseolus Lunatus L.

 phaseolus Coccineus L.

 phaseolus Acutifolius A. Gray Var Latifolius Freeman

مانند ساير اعضاء زيرخانواده papilionoideae لوبيا phaseolus Vulgaris داراي غده‌هاي تثبيت‌كننده ازت در روي ريشه ريشه‌هاي جانبي در قسمت بالا و وسط سيستم ريشه مي‌باشد. اين غده‌ها (Nodules) بوسيله باكتري از جنس Rhizobium بصورت كلني درآمده‌اند كه ازت هوا را تثبيت مي‌نمايند. ازت تثبيت شده مكمل احتياج گياه از نظر ازت مي‌باشد. خصوصيات خاك مانند ساختمان، نفوذپذيري، تهويه، نگهداري و حرارت و مواد غذايي موجود در آن تعيين‌كننده اندازه و شكل نهائي سيستم ريشه مي‌باشند.

آب و هواي مناسب كشت لوبيا:

لوبيا گياهي است حرارت دوست (ترموفيل) و در مناطق كه داراي آب و هواي گرم مانند آمريكاي جنوبي باشند بخوبي رشد مي‌نمايد اما در مناطق معتدل و سردسير معتدل نيز قابل كشت بوده و به خوبي محصول مي‌دهد با اين تفاوت كه در مناطق گرمسير آمريكاي‌جنوبي بيش از يكبار در سال مي‌توان آنرا كشت كرد اصولاً چون لوبيا يك كشت بهاره مي‌باشد از نظر آب و هوا داراي محدوديت چنداني نمي‌باشد و در اكثر نقاط كشور مي‌توان آنرا كشت كرد. حداقل درجه حرارت براي جوانه زدن لوبيا بين 10-12 درجه سانتي‌گراد مي‌باشد.

حرارت اپتيمم براي رشد و تكامل لوبيا 20 تا 28 درجه سانتي‌گراد بوده و مجموع درجه حرارت‌هاي موردنياز براي رشد طبيعي آن از 1500 تا 3000 درجه سانتي‌گراد مي‌باشد.

خاكهاي مناسب كشت لوبيا:

لوبيا اصولاً در هر نوع خاكي قابل كشت مي‌باشد اما بهترين محصول را در خاكهاي سبك و غني از مواد آلي مي‌دهد. خاكهاي شني رسي كه از نفوذپذيري خوبي برخوردار باشند براي كشت لوبيا مناسب هستند. خاكهاي با بافت رسي سنگين و فقدان زهكش مناسب براي كشت لوبيا مناسب نيستند.

لوبيا نسبت به شوري خاك حساس بوده و بالا بردن سطح شوري خاك را تحمل نخواهد كرد. ماسبترين pH براي رشد لوبيا 6 تا 7 مي‌باشد.

خصوصیات اکولوژیکی:

روزهای گرم و شب های خنک برای رشد آن مناسب می باشد. دمای مورد نیاز برای رشد آن در روز 20 تا 28 درجه و در شب 15 تا 20 درجه سانتیگراد است. دمای بیش از 30 درجه مناسب رشد آن نبوده و دمای بیش از 35 درجه سانتیگراد برای رشد آن نامناسب می باشد. نسبت به طول روز خنثی می باشد. معمولاً 30 تا 40 روز بعد از کاشت شروع به گل دهی می کنند. دوره گل دهی معمولاً یک ماه است. در رقم های رشد نامحدود و زمان رسیدن غلاف ها متفاوت است. تنش های محیطی به ویژه خشکی بر روی رقم های لوبیا تاثیر نامطلوب در عملکرد ایجاد میکند.

دستورالعمل فنی کاشت، داشت و برداشت لوبیا

مشخصات منشاء ایران، از جنش و گونه Phaseolus vulgaris ، فرم بوته رونده و رشد نامحدود و محدود (تیپ 3-1)، متوسط ارتقاع 50-90 سانتی متر، دوره رشد و نمو 105 روز، وزن صد دانه حدود 34 تا42 گرم، حساس به آفت کنه دو نقطه ای، حساس تا نیمه حساس به ویروس های BCMV و CMV، و حساس به BYMV است. این لوبیا از نظر بازارپسندی و کیفیت پخت دارای انواع مختلف است که دارای خوش خوراکی، زودپزی و لعاب مناسب می باشد. بعلاوه کیفیت کاه آن نیز ارزش زیادی برای کشاورزان دارد. زیرا ساقه آن ترد و برگ ها تا زمان برداشت بر روی ساقه باقی می مانند.
                                                                        

تناوب:

منظور از تناوب زراعی کشت محصولات مختلف با ترتیب معین در یک مزرعه می باشد. اجرای صحیح تناوب زراعی با منابع زیادی از قبیل افزایش محصول، افزایش ذخیره مواد آلی خاک، استفاده موثر از مواد غذایی خاک، کاهش خسارت فرسایش، استفاده موثر تر از کودهای شیمیایی و حیوانی، کنترل علف های هرز، آفات و بیماریها همراه است. بهترین تناوب برای لوبیا، اغلب منافع فوق برآورده می شود. تناوب لوبیا- گندم یا جو و یا لوبیا – گندم یا جو- آیش در بیشتر مزارع لوبیا کاری رعایت می شود.

طول و مراحل رشد

مرحله کاشت

آماده سازی زمین: خاکی که برای کشت لوبیا در نظر گرفته می شود بهترین محصول در خاکهای سبک و غنی به اندازه کافی عمق داشته و در قسمت سطحی نرم و حاصلخیز باشد. به طور کلی هدف از تهیه زمین لوبیا زیر خاک بردن بقایای گیاهی، از بین بردن علف های هرز، زیر خاک کردن مواد تقویت کننده، حفظ رطوبت موجود در خاک، ایجاد نفوذ پذیری، نرم کردن و افزایش عمق خاک زراعی می باشد.

تهیه زمین :

شامل مراحل مختلفی است که با درنظر گرفتن روش زراعت (مکانیزه و سنتی)، بافت خاک و نوع تناوب ممکن است تفاوت هایی داشته باشد. شخم پاییزه بر شخم بهاره ترجیح داده میشود، زیرا آب بیشتری ذخیره شده و یخ آب حاصل کلوخه ها را خرد می کند، همچنین فرسایش حاصل از جاری شدن آب کاهش یافته و بقایای گیاهی و علف های هرز در زیر خاک زودتر پوسیده می شوند. در بهار به محض اینکه زمین گاورو شد از دیسک یا کولتیواتور برای خرد کردن کلوخه ها استفاده میگردد. جهت تسطیح مقطعی لازم است ماله ای در سطح خاک زده شود تا بستر مناسب برای کشت بذر فراهم گردد. در روش هیرم کاری پس از تسطیح زمین به کمک دستگاه مرزبند، ابعاد کردت ها مشخص شده و زمین لازم برای کاشت آماده میگردد. قبل از کاشت، کود مورد نیاز بر اساس توصیه کودی در خاک توزیع میگردد.

                                                                                           

تراکم بوته و میزان بذر:

در کشت های ردیفی فواصل 50 سانتی متر بین ردیف و 5 سانتی متر روی ردیف، فاصله کاشت محسوب می شود اما در شرایط کرتی استفاده از آرایش مربعی بهترین عملکرد را دارد. تعداد 40 بوته در متر مربع بهترین تراکم تشخیص داده شده است. با توجه به وزن صددانه رقم لوبیا که حدود بین 34 تا 42 گرم می باشد، به طور متوسط مقدار مصرف بذر لوبیا چیتی در کشت مکانیزه 200-180 کیلوگرم در هکتار می باشد. عمق کاشت مناسب برای کاشت در شرایط هیرم 20-10 سانتی متر است. در روش کشت سنتی (دست نشان) مقدار بذر مصرفی با توجه به فواصل کاشت که معمولاً به ابعاد 15Í 15 ، 20Í 15 و 20Í 20 می باشد، به طور قابل ملاحظه ای کاهش می یابد و تقریباً به اندازه نصف بذر مصرفی در روش مکانیزه میباشد. مصرف بذردر لوبیا سفید و قرمز به عواملی چون اندازه بذر – قوه نامیه – درجه خلوص- روش کاشت و غیره وابسته است معمولاً مکانیزه – 80 کیلو و کشت سنتی 120 کیلو در هکتار مصرف می شود حتی المقدور از بذور مادری و گواهی شده جهت کاشت استفاده شود و قبل از کاشت با یک قارچ کش ضدعفونی گردد.

عمق کاشت:

عمق کاشت در زمینه های رسی 5 سانتی متر ودر زمین شنی 10 سانتی متر در نظر گرفته میشود که این خود تابع عوامل مانند شرایط آب و هوائی – اندازه بذر – جنس خاک – رطوبت زمین و ویگور بذر می باشد.

تاریخ کاشت:

تاریخ کاشت لوبیا بسیار مهم بوده و باید به گونه ای انتخاب گردد که مرحله حساس رشد آن به ویژه گلدهی با گرما و خشکی تابستان مواجه نشود. همچنین رسیدن محصول به سرمای پاییزه برخورد نکند. تاریخ کاشت در استان های لوبیا کاری کشور متنوع است به طوری که از اوایل فروردین(لرستان) تا اواخر تیرماه (برخی مناطق مرکزی) کشت لوبیا مشاهده شده است. بر اساس تحقیقات انجام شده در ایستگاه ملی تحقیقات لوبیا خمین 20 اردیبهشت تا 15 خرداد تاریخ مناسب کاشت بوده و بهترین تاریخ کاشت هفته اول خرداد محسوب می شود. یکی از مشکلاتی که برای تاریخ کاشت لوبیا کاشت در هنگام به دلیل آبیاری گندم می باشد. به عبارت دیگر، به دلیل محدودیت آب آبیاری، کاشت لوبیا تا تکمیل آب گندم امکان پذیر نمی باشد. لذا کشت دیر هنگام موجب کاهش عملکرد در لوبیا میگردد. در هر حال درجه حرارت در زمان کاشت نباید کمتر از 10 درجه باشد.

مرحله داشت :

آبیاری: مقدار آب مورد نیاز بستگی به بافت و ساختمان خاک، شرایط آب و هوایی و ... دارد. در خاکهای با بافت متوسط به دلیل نفوذپذیری بیشتر خاک و تبخیر بیشتر آب از سطح خاک، مقدار مصرف آب بیشتر از خاک های نیمه سنگین می باشد. در روش هیرم کاری فاصله اولین و دومین آبیاری بعد از کاشت با آبیاری های دیگر تفاوت دارد. اولین آبیاری بعد از کاشت بر اساس بافت خاک و اقلیم منطقه به فاصله 25-15 روز می باشد. در این مدت بذور لوبیا جوانه زده و به مرحله دو برگی میرساند. آبیاری دوم به فاصله 10-8 روز و آبیاری بعدی بسته به بافت خاک به طور متوسط هر 8-4 روز یکبار انجام می شود. خاک های با بافت سبکتر 4-3 روز و خاک های با بافت سنگین تر 8-5 روز انجام می شود. مرحله حساس لوبیا به تنش آبی از ابتدای گلدهی تا مرحله تشکیل غلاف می باشد. کمبود آب در این دوره خسارت زیادی به لوبیا وارد می کند. آخرین آبیاری باید طوری انتخاب گردد که حدود 25 درصد از غلاف های لوبیا رسیده باشد. بهترین روش آبیاری تحت فشار برای لوبیا استفاده از آبیاری طیپ می باشد آبیاری بارانی بدلیل بیماری باکتریهای بلایت نمی توان استفاده کرد. درمرحله بعدی آبیاری نشتی که کشت به صورت خطی و ردیفی می باشد که آب درون جوی و پسته جاری می سازد.

تغذیه:

عوامل محیطی زیادی بر عملکرد مطلوب لوبیا موثر می باشند که یکی از آنها تغذیه مناسب بوده و رمز آن در تغذیه متعادل و اصولی است. زیرا همان گونه که می دانیم گیاهان به عناصر پرمصرف (مانند نیتروژن، فسفر، پتاسیم، منیزیم، کلسیم و گوگرد( و عناصر کم مصرف (مانند آهن، روی، منگنز، مس، بر، مولیبدن و کلر) برای رشد نیاز دارند. عناصر کم مصرف مانند عناصر پرمصرف برای تغذیه گیاه دارای اهمیت بوده ولی گیاه به میزان کمتر از آنها استفاده می کند. لذا از مصرف آنها با توجه به اصول تغذیه گیاه نبایستی غفلت نمود.

مبارزه با آفات:

در طول رشد لوبیا آفات متعددی نظیر ترتیپس، زنجرک، هلیوتیس، شته، مگس لوبیا و کنه دو نقطه ای به محصول حمله میکنند. مهمترین آنها کنه دو نقطه ای است. این رقم نسبت به آفت کنه دو نقطه ای نیمه حساس میباشد. در روش مبارزه شیمیایی، بسته به نوع آفت و مرحله رشدی، سموم اختصاصی مشخصی مصرف میگردد که نوع و مقدار آن براساس توصیه کارشناسان مربوطه میباشد.

                     

 
                                                                                                                  شته

       
                                                                                         



                                                                                                     مگس


                                                                              

                                                                                           کنه سوسک چهارنقطه ای



                                                         

مبارزه زراعی : شخم عميق پس از برداشت محصول و مدفون كردن آفات زمستان گذران از جمله كنه دو نقطه‌اي در زير خاك.

1- مبارزه مكانيكي و شيميايي با علف‌هاي هرز اطراف مزارع كه محل مناسبي براي زمستان گذراني و نيز تكثير آفت در اوايل فصل بهار به شمار مي‌رود.

2- كنترل آب آبياري به منظور جلوگيري از انتقال كنه‌ها از مزارع آلوده به مزارع سالم.

3- رعايت صحيح تناوب زراعي.

مبارزه با بيماري‌ها:

بيماري‌هاي مهم لوبيا شامل بيماري‌هاي خاكزي مانند انواع پوسيدگي فوزاريومي ريشه، زردي فوزاريومي، پوسيدگي رايزوكتونيالي ريشه، پوسيدگي پيتيومي، بيماري‌هاي ويروسي مانند ويروس موزائيك معمولي لوبيا (BCMV) ويروس موزائيك زردي لوبيا (BYMV) ويروس موزائيك خيار (CMV)، و بيماري سوختگي باكتريايي معمولي مي‌باشد.

پوسيدگي فوزاريومي ريشه زردي فوزاريومي 

                                                                             

پوسيدگي رايزوكتونيالي ريشه پوسيدگي پيتيومي

                                                                            

ويروس موزائيك معمولي لوبيا ويروس موزائيك زردی لوبيا

                                                                            

ويروس موزائيك خيار بيماري سوختگي باكتريايي معمولي


                                                               

جهت جلوگيري از خسارت و شيوع انواع بيماري‌ها از روش‌هاي شيميايي و زراعي استفاده مي‌شود در روش مبارزه شيميايي از سموم مناسب جهت ضدعفوني بذر قبل از كاشت استفاده شده و در ادامه بسته به نوع بيماري و مرحله رشدي، سموم اختصاصي مشخصي مصرف مي‌گردد كه نوع و مقدار آن براساس توصيه كارشناسان مربوطه مي‌باشد.

مبارزه زراعي:

1- استفاده از بذر سالم

2- كشت در خاكهاي با زهكشي مناسب

3- كوددهي و آبياري كافي جهت توليد بوته‌هاي قوي‌تر

4- رعايت تناوب زراعي مناسب

5- جلوگيري از كوبيدگي بيش از حد خاك مزرعه

6- شخم عميق پس از برداشت

7- مبارزه با علف‌هاي هرز داخل و حاشيه مزارع

مبارزه با علف‌هاي هرز:

علف هاي هرز نيز از معضلات مهم لوبيا محسوب مي‌گردند. علف‌هاي هرز نه تنها عملكرد و كيفيت محصول را كاهش مي‌دهند، بلكه جهت كنترل هزينه‌های زيادي را به كشاورزان تحميل مي‌كنند. لوبيا به دليل رشد نسبتاً كند در اوايل دوره رشد، نسبت به رقابت با علف‌هاي هرز حساسيت نشان مي‌دهند، بنابراين كنترل آنها در مراحل اوليه رشد اهميت زيادي دارد. نوع و تعداد علف‌هاي هرز در مناطق مختلف متفاوت مي‌باشد، اما مهم‌ترين آنها شامل: سوروف، ارزن وحشي، تاج خروس، سلمه تره، داتوره، خاكشير، توق، تاجريزي، كنف وحشي و ... مي‌باشد.

جهت مبارزه با علف‌هاي هرز از روش‌هاي شيميايي و غيرشيميايي استفاده مي‌شود در روش شيميايي از علف‌كش‌هاي مناسب جهت كنترل علف‌هاي هرز باريك برگ مانند گالانت، نابواس، ایلوکسان و غيره ... و پهن برگ قبل از كاشت با سم تروفلان مي‌بايست خاك مخلوط نمود و بعد از كاشت با سم بازاگران در مرحله 2 تا4 برگي علف‌هاي هرز استفاده شود. روش‌هاي غيرشيميايي عبارتند از : شخم عميق پائيزه، استفاده از ديسك و هرس در زمان تهيه زمين، استفاده از بذر سالم و بوجاري شده عاري از بذر علف‌هاي هرز، استفاده از كولتيواتور بعد از كاشت و قبل از سبز شدن لوبيا، وجين دستي، استفاده از كودهاي دامي پوسيده، جلوگيري از به گل رفتن علف‌هاي هرز، جلوگيري از ورود علف‌هاي هرز از طريق كانال‌هاي آبياري و ماشين‌آلات و ادوات كشاورزي به داخل مزرعه، رعايت تناوب زراعي مناسب و آيش.

برداشت:

زمان برداشت لوبيا به زمان كاشت و نوع رقم بستگي دارد. در ارقام رونده مانند واریته محلی خمین و تلاش غلاف‌ها همزمان نمي‌رسند و برداشت زمانی انجام مي‌گيرد كه حدود 65 تا 75 درصد غلاف‌هاي رسيده باشند. در اين زمان ميانگين رطوبت دانه‌ها حدود 35 تا 40 درصد است. هنگام برداشت، محصول با دست برداشت شده و در مزرعه باقي مي‌ماند زماني كه رطوبت دانه‌ها به حدود 20 درصد رسيده و غلاف‌ها خشك شده باشند، به خرمنگاه منتقل شده و خرمنكوبي مي‌گردند.

در مورد لوبیا (قرمز و سفید) و رقم های ایستاده به محض زردی بوته ها برداشت صورت گرفته و بافه های حاصله در زمین باقی می ماند تا رطوبت به 20 درصد برسد تا خرمنکوبی گردد.

راهنماي كشت چغندرقند

پيش گفتار

داشتن آگاهي لازم درباره مسايل مختلف كاشت هر محصول، در بالا بردن توان توليد، عملكرد و سوددهي آن نقش بسيار مهمي ايفا مي كند. از اين رو لازم است كشاورزان قبل از اقدام به كشت هر نوع محصول درباره مراحل مختلف كاشت، داشت و برداشت آن اطلاعات لازم و كافي را كسب كنند. اين موضوع درباره چغندرقند نيز به عنوان يكي از زراعت هاي مهم و استراتژيك كشور صادق و بسيار پر اهميت است. لذا شركت قند اصفهان در راستاي اهداف بلند مدت بخش كشاورزي خود كه همانا افزايش ميزان موفقيت كشاورزان در امر توليد و بالا بردن خصوصيات كمي و كيفي چغندر قند است، به اجراي برنامه هاي مفيد آموزشي جهت كشاورزان طرف قرارداد بهايي خاص داده است. بدين منظور واحد كشاورزي اين شركت نسبت به تهيه سلسله مطالبي در مورد مسايل مختلف كشت چغندرقند، از انتخاب زمين تا برداشت محصول اقدام كرده است كه انشاا… در زمان هاي مقتضي در اختيار كشاورزان قرار مي گيرند. در اين نشريه به بحث پيرامون شرايط محيطي مناسب و اصول كلي كشت چغندر قند پرداخته مي شود.

محاسن كشت چغندرقند

كشت چغندرقند داراي محاسن زيادي مي باشد كه عمده ترين آنها عبارتند از:

1- چغندر يكي از اجزاء كليدي متشكله اقتصاد كشاورزي ملي است.

2- چغندرقند نسبت به طيف وسيعي از شرايط آب و هوائي و خاك سازگار است.

3- چغندرقند از نظر ارزش غذائي در رديف محصولاتي از قبيل برنج، ذرت، گندم، سيب زميني و حبوبات است.

4- در حال حاضر امكان كشت كامل مكانيزه چغندرقند فراهم شده است.

 5- چغندرقند در تناوب زراعي به خوبي جاي مي گيرد و عميق بودن ريشه و پاك بودن مزارع آن از علفهاي هرز اجازه مي دهد كه در تناوبهاي مختلف جايگزين شود. چغندر خاك را در بهترين شرايط براي كشت غلاتي كه بعداَ كشت مي گردند نگه مي دارد و عملكرد غلات را بهبود مي بخشد. چغندرقند گياهي وجيني است كه ضمن كم كردن تراكم (تعداد) علفهاي هرز حاصلخيزي و پوكي خاك را بهتر مي كند.

6- محصولات فرعي چغندر با ارزش است. سربرگ چغندر و همچنين تفاله مخلوط با ملاس به دست آمده بعد از بهره برداري كارخانجات، غذاي دام است. چغندر قند گياهي با دو محصول است، برگها جهت علوفه و ريشه جهت قند گيري.

7- ارزش اندام هوائي يك هكتار چغندرقند در بهبود حاصلخيزي خاك در صورتي كه به خاك برگردانده شود برابر 20 تا 30 تن كود حيواني است.

8- چغندرقند يك محصول تضميني است و همه ساله خريد آن توسط دولت تضمين مي گردد.

سازگاري چغندرقند

چغندرقند نسبت به شرايط مختلف محيطي داراي سازگاري نسبتا" زيادي مي باشد. نسبت به سرما، گرما، شوري و خشكي تحمل خوبي دارد. با اين حال براي رسيدن به حداكثر عملكرد، لازم است كه براي آن همانند ساير گياهان زراعي بهترين شرايط رشد را فراهم كرد. شرايط مناسب رشد چغندرقند به قرار زيرند:

1-حرارت:

بهترين رشد چغندر قند هنگامي صورت مي پذيرد كه حداكثر درجه حرارت در تابستان از 35 درجه تجاوز نكند و در پاييز نيز روزها آفتابي، دماي هوا در  شبها پايين و درجه حرارت حداقل به يخبندان نزديك شود. در كل، حرارت مناسب  رشد  چغندرقند بين  20 تا 24 درجه سانتيگراد است.

حرارت مناسب جهت جوانه زدن بذر چغندرقند بين 15 تا 20 درجه سانتيگراد است. اما جهت رسيدن به چنين درجه حرارت و كشت در آن شرايط، لازم است كه مدت زيادي از فصل رويش از دست رود و چنين امكاني عملا" وجود ندارد. بنابراين هنگامي كه درجه حرارت متوسط روزانه به 4 تا 5 درجه سانتيگراد رسيد، مي توان نسبت به كشت بذور اقدام كرد.

2- نور:

چغندر قند گياهـي روز بلند است و به نـور زيادي جهت رشد و تجمع قند در ريشه نياز دارد. وجود نور كافي در اواخر دوره رشد، موجب زياد شدن ذخيره قند و افزايش خواص كيفي چغندر قند مي گردد. بدين منظور  بايد فاصله صحيح بوته ها و تراكم مطلوب بوته در مزرعه را مورد توجه خاص قرار داد و ضمن كوشش در جهت حفظ سلامت برگها نسبت به كنترل سريع علف هاي هرز نيز اقدام عاجل انجام داد.

3- رطوبت:

با اينكه چغندرقند به خشكي مقاوم است، اما حصول يك عملكرد بالا، مستلزم وجود رطوبت كافي و برنامه ريزي دقيق آبياري است. براي چغندركاري معمولاً آبياري معتدل و سبك سودمند است، براي توليد يك ريشه 500 گرمي حدود 40 تا 50 ليتر آب مورد نياز است. كل آب مورد نياز چغندر قند در طول دوره رشد در مناطق مختلف كشور را بين 7300 تا 13600 متر مكعب در هكتار ذكر كرده اند.

4- خاك:

خاكهاي حاصلخيز داراي زهكشي مناسب، با بافت متوسط (رسي - شني) و اسيديته (pH ) خنثي تا كمي قليايي (7 تا 2/7) براي چغنـدرقند منـاسب هستند. خاكهاي داراي مقادير زياد سنگ ، خاكهاي فشرده و سفت كه معمولاً با فقدان مواد آلي همراه هستند، براي كشت چغندرقند مناسب نمي باشند. اصولاً، محيط خاكي مناسب براي چغندرقند محيطي است كه در بين ذرات خاك آن هواي فراوان وجود داشته باشد و خاك، سفت و متراكم نباشد كه مانع گردش و نفوذ آب شود.خاك سست و پوك اجازه مي دهد كه ريشه چغندر به صورت عميق در زمين فرو رود و به خوبي رشد كند.

چغندرقند جز در مراحل اوليه رشد نسبت به شوري خاك مقاوم است. با اين حال شوري بالاي خاك به عنوان يك عامل محدود كننده در توليد چغندرقند به حساب مي آيد.

تاريخ كاشت:

به طور كلي نمي توان تاريخ دقيقي از لحاظ تقويمي براي كشت چغندرقند در هر منطقه بيان كرد. توصيه دقيق تاريخ كاشت بر اساس درجه حرارت صورت مي پذيرد. كشت چغندر قند در اولين زمان ممكن پس از پايان يخبندانهاي زمستانه (در اواخر اسفند و اوايل فروردين) امكان پذير است. تاخير در تاريخ كاشت، به خصوص در مناطق با دوره رشد كوتاه، منجر به كاهش عملكرد مي شود. هنگامي كه متوسط درجه حرارت روزانه به 4 تا 5 درجه سانتيگراد رسيد، مي توان بذر چغندرقند را كشت كرد. هنگام كاشت چغندر بايد وضعيت زمين از لحاظ رطوبت مطلوب باشد.

مراحل آماده سازي زمين:

ميزان محصول چغندرقند، تا حد زيادي بستگي به ساختمان خاك و آماده سازي بستر بذر دارد. عمق شخم، زمان شخم، كاربرد كود و استعمال علف كش ها پيش از ظاهر شدن جوانه هاي چغندرقند (جهت عاري شدن بستر كاشت از علف هاي هرز)، همگي از عواملي هستند كه محيط كشت مناسبي براي بذرها و بوته هاي جوان چغندر ايجاد مي كنند. بهترين زمان براي انجام شخم در مزارع مورد كشت فصل پاييز است كه در اين حالت امكان استفاده بهينه از ماشين آلات (در پاييز كه به آنها نياز نيست)، ذخيره سازي رطوبت مناسب درخاك، عدم تاخير كشت در بهار و صرفه جويي در مصرف آب فراهم مي گردد. از طرفي از ورود ماشين آلات سنگين جهت آماده سازي زمين در بهار به علت تعجيل زارعين در كاشت بهاره اجباراً قبل از گاورو شدن خاك جلوگيري مي شود و تخريب اراضي به حداقل خواهد رسيد.

در زمان شخم، كودهاي فسفره، پتاسه، كودهاي آلي و دامي در سطح مزرعه پخش مي شوند كه  تا عمق مناسبي با خاك مخلوط شوند. بهتر است فسفر مورد استفاده، از منبع سوپر فسفات و پتاسيم از منبع سولفات پتاسيم تامين شود. در شخم پاييزه، عمق شخم بايد بين 30 تا 35 سانتيمتر بوده و زمين در وضعيت مناسبي از لحاظ رطوبتي (گاورو) باشد. بلافاصله پس از اتمام سرما لازم است كه ساير مراحل آماده سازي زمين را انجام داد. در اين زمان تنها نياز به يك شخم سطحي با استفاده از گاو آهن قلمي است. چنين شخمي منجر به از بين رفتن علفهاي هرز تازه سبز شده نيز مي شود. جهت نرم كردن خاك و از بين بردن كلوخه هاي باقي مانده در زمين مي توان از ديسك استفاده كرد. پس از انجام عمليات مذكور، با استفاده از ماله، سطح زمين به طور كامل تسطيح

 مي شود. ماله كشي زمين همچنين منجر به فشرده شدن خاك و از بين رفتن فضاهاي داخل خاك مي شود و در نتيجه حالت مويينگي خاك و عمق كاشت يكنواخت را ممكن مي سازد. نكته مهم آن است كه در هنگام آماده سازي زمين، رطوبت خاك زياد نباشد، در غير اين صورت ساختار خاك تخريب مي شود.

انـواع بـذر و مقدار مصرف

بذور چغندرقند براساس تعداد جوانه هايي كه ايجاد مي كنند، به دو دسته كلي تقسيم شده اند:

1- بذور پلي ژرم (چند جوانه اي): بذوري كه در نتيجه كشت آنها معمولا" بيش از يك جوانه (معمولاً 2 تا 5) توليد مي شود را بذور پلي ژرم گويند.

2-بذور منوژرم (تك جوانه اي): بذوري كه از كاشت آنها تنها يك جوانه حاصل مي شود را منوژرم گويند.

بر اساس نوع بذر، قوه ناميه بذر، شرايط آب و هوايي،  روش كاشت، بافت و شوري خاك، قدرت حاصلخيزي زمين، زمان كاشت،  ميزان و نحوه آبياري، نحوه آماده سازي زمين و … مقدار بذر مورد استفاده در واحد سطح مزرعه متفاوت خواهد بود.

 به طور كلي در روش سنتي و در شرايط نامطلوب استفاده از 20 تا 25 كيلوگرم بذر پلي ژرم در هكتار كـافي است و در صورتي كه زمين سنگين و شور باشد لازم است كه از مقدار بذر بيشتري (حدود 30 كيلوگرم ) استفاده كرد. 

در روش كشت مكانيزه براي يك هكتار چغندركاري، حدود 3-2 كيلوگرم بذر با قوه ناميه حداقل 90 درصد نياز است كه در فاصله خطوط 50 سانتيمتر و فاصله بذور 8-4 سانتيمتر و در عمق 2 تا 3 سانتيمتر كشت مي شوند. در شرايطي كه وضعيت زمين براي كشت اين بذور مناسب نباشد، از بذور چند جوانه اي استفاده مي شود كه در مورد اخير حداكثر 12-10 كيلوگرم بذر نياز خواهد بود.

روشهاي كشت چغندرقند:

كشت چغندرقند به روشهاي سنتي، مكانيزه و نشايي صورت مي گيرد:

الف- روش سنتي (كرتي):

در اين روش پس از اتمام عمليات تهيه زمين، به وسيله بيل يا مرزكش، در زمين كرتهايي ايجاد مي شود. نكته مهم اين است كه بايد سطح كرتها حتما" صاف باشد. وجود پستي و بلندي در زمين، منجر به نرسيدن آب به نواحي بلند و همچنين جمع شدن آب در نواحي گودتر مي شود كه اين كار سبب هدر رفتن مقدار زيادي آب مي شود. تجمع آب در مزرعه سبب خفگي ريشه ها و افزايش فعاليت قارچ هاي ايجاد كننده پوسيدگي ريشه مي شود. پس از تهيه كرتها، بذرها با دست در داخل كرتها پاشيده شده و تا عمق 2 تا 3 سانتيمتري با خاك مخلوط مي شوند.

افزايش مقدار بذر مصرفي، بالا رفتن ميزان مصرف آب، شديدتر شدن بيماري پوسيدگي ريشه، عدم امكان استفاده از ادوات مكانيزه براي انجام فعاليت هاي مربوط به داشت و برداشت و در نهايت بالا رفتن هزينه هاي توليد، از مهم ترين معايب اين روش كشت هستند. به طور كلي كشت چغندرقند به اين روش به علت وجود مشكلات فراوان توصيه نمي شود.

ب-روش مكانيزه:

در اين روش بذور چغندرقند در وسط و يا طرفين پشته ها كشت مي گردند و به روش نشتي و يا باراني آبياري مي شوند. در اين حالت آب هيچگاه پاي گياه نمي رسد و در نتيجه سطح خاك سله نمي بندد. از طرفي امكان گسترش و ايجاد بيماريهاي گياهي (به خصوص پوسيدگي ريشه) بسيار كمتر خواهد بود. از مهم ترين مزاياي اين روش آسانتر شدن عمليات كاشت، داشت و برداشت و در نتيجه كاهش هزينه هاي توليد و همچنين كاهش مصرف آب و بالا رفتن راندمان آبياري است.

مهم ترين نكات مورد توجه در كاشت مكانيزه چغندرقند به قرار زير هستند:

1-در صورت استفاده از سيستم آبياري نشتي، سطح زمين بايد كاملا" تسطيح شود و قطر دانه هاي خاك كمتر از دو سانتيمتر باشد. شيب مناسب زمين در كشت مكانيزه حدود 1 تا 2 در هزار است. كشت يكدست، تنظيم مناسب عمق كاشت و كاهش ضايعات برداشت مكانيزه فقط در صورت تسطيح بودن كامل زمين امكان پذير است.

2- مهم ترين مسئله در مورد تهيه زمين چغندرقند آن است كه خاك تا عمق حدود 3 سانتيمتر كاملا" نرم ، بدون هر گونه عوامل نامساعد مانند سنگ، كلوخ، ريشه گياهان و … باشد. در كل عمق بذركاري بسته به نوع خاك، امكان نزول باران يا آبياري براي جوانه زني و حرارت خاك بين 2 تا 5 سانتيمتر مي باشد.

3-در صورتي كه زمين از نظر تسطيح و يا دانه بندي مشكلاتي داشته باشد، استفاده از بذور منوژرم مناسب نبوده و بهتر است از بذور چند جوانه استفاده شود. در صورت بهره گيري از بـذور پلي ژرم جهت كشت مكانيزه، بهتر است از بذور درجه بندي شده (كاليبره) استفاده شود.

4- مناسب ترين فاصله رديفهاي كاشت (نشتي ها)50 سانتيمتر بوده (هر چند كه روشهاي كشت ديگري نيز وجود دارند) و طول فاروها با توجه به بافت خاك از 120 تا 150 متر تغيير مي نمايد. البته در سيستم هاي آبياري باراني، مسئله تسطيح زمين و رعايت طول خطوط كاشت اختياري بوده و با توجه به ظرفيت سيستم آبياري انتخاب مي شوند.

5- در كاشت بذور منوژرم استفاده از بذرافشانهاي پنوماتيك و دقيق كارها توصيه مي شود. تنظيم دقيق بذركارها از نظر ميزان ريزش بذر و رعايت فاصله دقيق خطوط و عمق كاشت، كمك شاياني در تسهيل عمليات بعدي داشت مي نمايد. سرعت مطلوب بذركارها كمتر از پنج كيلومتر در ساعت مي باشد.

6- آبياري از نكات مهم كشت چغندرقند بوده و لازم است كه تا مرحله چهار برگي خاك به صورت مرطوب باقي بماند. بذر چغندرقند به لحاظ دارا بودن يك لايه پوشش سخت، در زمان كشت براي توليد جوانه به رطوبت زياد نياز دارد. بذر چغندر در اين مرحله در اطراف خود 120 تا 150 درصد وزنش آب لازم دارد تا جوانه آن تندش كرده و از بذر خارج شود. زماني كه جوانه ها توليد، ولي هنوز از خاك خارج نشده اند، لازم است براي سهولت و سرعت خروج جوانه هاي ضعيف اوليه از خاك، زمين را مجددا آبياري كرد تا سطح خاك، نرم و مرطوب شود. پس از آنكه جوانه ها از خاك خارج شدند، فواصل و تعداد دفعات آبياري و مقدار مصرف آب بستگي به شرايط جوي (مقدار ريزش باران، درجه حرارت، ميزان رطوبت محيط و… )، بافت خاك، شيب زمين، رقم چغندر ومرحله رشدي آن دارد. آبياريهاي سنگين در زمان كاشت به دليل سرد شدن زمين، موجب تاخير در سبز شدن بذور مي شود.

علف هاي هرز و كنترل آنها

 يکي از گياهاني که بيشترين خسارت را از وجود علف هاي هرز در مزارع مي بيند، چغندرقند است. چغندرقند در ماههاي اوليه رشد در رقابت با علفهاي هرز بسيار ضعيف است، که اين مسئله منجر به كاهش شديد عملكرد در مزارع آلوده به علف هاي هرز مي شود. به طور كلي خسارت ناشي از علفهاي هرز در مزارع چغندرقند، بسيار بيشتر از خسارت آفات و بيماريها است. در موارد متعدد، بر اثر عواملي مانند استفاده نادرست از علف کش هاي مناسب و يا عدم وجين به موقع مزارع، هكتارها مزرعه چغندر زير هجوم و سلطه علفهاي هرز منهدم شده اند.

مهمترين مرحله خسارت علف هاي هرز در مزارع چغندرقند تا مرحله 8  برگي شدن بوته هاي چغندر مي باشد. چنانچه مزرعه چغندرقند را در سه ماهه اول بعد از كاشت عاري از علف هرز نگه داريم، ديگر نياز به دفع علفهاي هرز نخواهد بود و خسارتي به محصول وارد نمي کند. اما خاطر نشان مي گردد که كنترل علفهاي هرز مزارع چغندرقند تا زمان برداشت در جلوگيري از به بذر نشستن آنها جهت کاهش ميزان آنها در کشتهاي بعدي اهميت زيادي دارد. همچنين حذف علف هاي هرز در طول فصل رشد، منجر به برداشت راحت تر محصول نيز خواهد شد.

از مجموع مطالب ذکر شده مشخص مي گردد که کنترل به موقع علف هاي هرز به همراه تنک نمودن سريع تر مزارع چغندرقند از اهميت بسيار زيادي برخوردار  بوده و تاخير در انجام عمليات تنک و وجين مزارع خسارتهاي جبران ناپذيري را به کشاورزان وارد مي آورد.

به طور کلي، جهت دستيابي به کنترل موثرتر علفهاي هرز مزارع چغندرقند، لازم است که از چندين روش مختلف شامل سمپاشي مزارع، استفاده از کولتيواتور و وجين دستي به صورت ترکيبي، به شرح زير استفاده نمود.

الف- اولين و اساسي ترين قدم در کنترل علف هاي هرز استفاده از سموم علف کش مناسب مي باشد. ميزان موفقيت در استفاده از علف کش ها ، کاملاً در ارتباط با نحوه صحيح مصرف آنها مي باشد.

ب- علاوه بر استفاده از علف کشهاي مناسب، براي از بين بردن علفهاي هرز باقي مانده بين خطوط كشت لازم است از كولتيواتور استفاده گردد.

ج- در هر صورت بخشي از علف هاي هرز روي رديف هاي کاشت به دلايل مختلف، بوسيله با مورد استفاده از بين نمي روند و به دليل قرار گرفتن در نزديكي بوته هاي چغندرقند به وسيله كولتيواتور نيز قابل كنترل نيستند، که لازم است اين علف ها در زمان تنک کردن مزرعه توسط کارگران حذف شوند تا يک مزرعه عاري از علف هرز ايجاد گردد.

آفات و بيماريهاي مزارع چغندرقند

چغندرقند مورد حمله آفات و عوامل بيماريزاي زيادي قرار مي گيرد. بر طبق آمار موجود متوسط خسارت سالانة آفات وبيماريها روي چغندر قند بين 11 تا 33 درصد مي باشد. به عنوان مثال آفت كارادرينا مي تواند در طول يك شبانه روز مزارع جوان چغندر قند را نابود نمايد و يا در بعضي از مزارع كه تعداد سرخرطوم كوتاه چغندر زياد باشد، قسمت زيادي از بوته هاي دو برگي و جوان چغندر بوسيلة اين حشره خورده مي شود و سطح سبز مزرعه از بين ميرود كه احتياج به واكاري پيش مي آيد. جبران چنين عقب ماندگي هايي در طول فصل رشد امكان پذير نيست.

با توجه به اينكه سود توليد چغندر به عملكرد حاصل و كاهش هزينه هاي توليد وابستگي زيادي دارد، لازم است برنامه ريزي دقيقي براي مبارزه با آفات و امراض به عمل آيد تا از افت شديد عملكرد پيشگيري شود. يك برنامه موفق كنترل شامل روشهاي هماهنگي است كه از ابتداي كشت و حتي قبل از آن تا پايان فصل زراعي يكي پس از ديگري بكار گرفته شوند تا در نهايت نتايج قابل قبولي را به بار آورد.

مهم ترين آفات مزارع چغندرقند استان اصفهان عبارتند از:

كك، سرخرطوم كوتاه، كرم طوقه بر، پروانه برگخوار (كارادرينا)، بيد چغندرقند ( ليتا)، شته هاي برگي، شته ريشه، كنه

مهم ترين بيماريهاي مزارع چغندرقند استان اصفهان عبارتند از:

پوسيدگي ريشه و طوقه، نماتد مولد سيست، كرلي تاپ، سفيدك سطحي، ويروس هاي زردي

تنك كردن

يكي از عمليات اجباري و پر خرج زراعت چغندرقند تنك كردن است. در اغلب موارد تعداد زيادي بوته اضافي در اثر مصرف بيش از حد بذر در مزرعه بو جود مي آيند كه بايد اين بوته هاي اضافي را حذف نمود تا جوانه هاي باقيمانده فرصت رشد پيدا نموده و محصول مناسبي بدهند. در صورت عدم تنک مزرعه بوته ها نور، دما، هوا و مواد غذائی کافی دريافت نكرده و از رشد کمی برخوردار می شوند. هر چه زمان تنك كردن زودتر باشد، بوته هاي باقيمانده از رشد بهتري برخوردار هستند. بهترين زمان تنک قبل از مرحله شش برگی بوته ها است. به طور كلي دير تنك كردن مزرعه به منزله دير كاشتن آن است. آنجا كه پس از اتمام عمليات تنك ممکن است ريشه بعضی از بوته های باقيمانده آسيب ديده باشند، انجام يك مرحله آبياری سنگين لازم است.

تغذيه چغندرقند

همانند ساير محصولات كشاورزي، چغندر قند نيز تنها بخشي از نيازهاي غذائي خود را از خاك تامين مي نمايد و بقيه را بايستي از كودهاي شيميايي، كودهاي آلي و يا محلول پاشي روي سطح برگ تامين نمود. براي زراعت چغندرقند بايد، كودهـاي فسفره و پتـاسه را بـه مقـدار توصيه شده در پـائيز به طـور يكنـواخت در زميـن پخش كـرده و ابتدا با ديسك سبك در عمق 10-5 سانتيمتري خاك مخلوط كرد. سپس اقدام به شخم عميق اوليه نموده تا كود در سطوح مختلف خاك تا عمق شخم به طور يكنواخت توزيع گردد. ترجيحاً ‌مصرف فسفر از منبع سوپر فسفات و پتاسيم از منبع سولفات پتاسيم توصيه مي گردد. با توجه به نقش مهمي كه پتاسيم در رشد و توسعه چغندرقند ايفا مي نمايد لازم است كه استفاده از كودهاي پتاسه همواره مورد توجه ويژه قرار گيرد.

كاربرد كودهاي آلي بخصوص كودهاي حيواني مي تواند تا حد زيادي در افزايش عملكرد كمي و كيفي مزارع چغندرقند مفيد فايده واقع گردد كه بهتر است حتي المقدور از اين كودها در مزارع استفاده شود. 

كمبود عناصر ميكرو (آهن، منگنز، بر، روي و . . . ) در مزارع چغندرقند در بعضي از مواقع تا حدود 30 درصد از عملكرد محصول مي كاهد و نيز سبب كاهش  مقاومت ريشه ها به بيماريها و آفات مي گردد، كه اين مسئله ضرورت به كارگيري اين كودها را در مزارع به خوبي مشخص مي كند.

مهم ترين نكته در خصوص كود دهي به چغندرقند استفاده صحيح از كودهاي ازته است. بعضي از كشاورزان تا آخرين روزهاي قبل از برداشت اقدام به مصرف كودهاي ازته مي كنند كه اين كار بسيار اشتباه است و از كيفيت چغندر به خصوص درصد قند به شدت مي كاهد.  به طور كلي  استفاده از كودهاي شيميايي به طور صحيح و فني يكي از راههاي رسيدن به محصول بالاتر است. اگر در مصرف كودهاي مورد نياز در زمانهاي مناسب  كوتاهي شود، عملكرد محصول كاهش مي يابد. همچنين مصرف بيش از حد كودها علاوه بر از دست رفتن مقادير زيادي كود، تخريب ساختمان خاك و آلودگي محيط زيست را نيز در پي دارد. از طرفي اين مسئله به مسموميت گياه منجر مي شود و محصول نهايي را نيز كاهش مي دهد. به عنوان مثال مصرف كمتر از حد ازت سبب كاهش عملكرد ريشه چغندرقند تا حدود 50 درصد مي شود. از سوي ديگر مصرف زيادتر از حد آن سبب كاهش درصد قند (عيار) تا چندين واحد خواهد شد. بنابراين لازم است  بر اساس روش صحيح، ميزان تقريبي كودهاي مورد نياز را در مزرعه تعيين كرد. اين كه چه مقــدار كود در طول فصـل زراعـي و در زمـان كشت بايد مصرف شود، از طريق آزمايش هاي تجزيه خاك مشخص مي شود.

آبياري چغندرقند

عملاً تمام روشهاي شناخته شده آبياري در سطح دنيا  شامل آبياري سطحي (از طريق جوي و پشته، آبياري كرتي و نواري) و روشهاي مختلف آبياري باراني در چغندر قند مورد استفاده قرار مي گيرند.

چغندرقند يكي از گياهان مقاوم به خشكي است، به طوري كه مزرعه چغندرقندي كه دچار تنش خشكي شود، مي تواند حداكثر ظرفيت توليد خود را به شرط بهبود شرايط به دست آورد. به همين دليل، تنش آبي اين گياه در مقايسه با گياهان ديگر مانند سيب زميني به عملكرد محصول كمتر خسارت مي زند. همچنين مرحله رشد حساس به تنش خشكي در چغندرقند مشابه آنچه كه در گلدهي غلات ديده مي شود وجود ندارد. بنابراين با وجود چنين شرايطي درخصوص چغندرقند، مي توان مديريت بسياري مناسبي بر آبياري مزارع چغندرقند اعمال نمود و حداكثر ميزان صرفه جويي را در اين مزارع بخصوص در وضعيت خشكسالي كنوني داشت.

چغندرقند داراي سيستم ريشه عميق است که آب را از حدود 90 تا 110 سانتيمتري عمق خاک استخراج مي کند. چغندر حدود 70% آب مورد نياز خودش را تا عمق 60 سانتيمتري مي گيرد. لذا در صورتي که سطح خاک خشک باشد اما در اعماق پائين تر آب کافي وجود داشته باشد، مشکلات تنش کم آبي به حداقل مي رسد.

به طور كلي در مرحله جوانه زني بذر، چغندرقند به آبياري هاي سبک و متعدد نياز است. اما پس از عمليات تنك انجام يك آبياري سنگين ضرورت مي يابد و  در طول فصل رشد فواصل آبياري بسته به بافت خاک و شرايط آب و هوايي تفاوت دارد. همچنين 2 تا 4 هفته قيل از برداشت نيز بايدآبياري ها قطع شود كه اين زمان قطع آبياري بايد به گونه اي باشد كه خاک آنقدر خشک نشود که برداشت با مشکل مواجه شود.

با توجه به اينكه در استان اصفهان خشكسالي همواره گريبانگير توليد محصولات كشاورزي مختلف همانند چغندرقند مي باشد ، جهت جبران اين كم آبي، تغيير الگوي كشت، بهبود راندمان آبياري، افزايش بهره وري از آب و اعمال تكنيك هاي كم آبياري (از جمله طولاني كردن دور آبياري، حذف آبياري در مراحلي از رشد گياه كه حساسيت كمتري به كم آبي دارد و ...) ضروري است و در اين زمينه استفاده از روش هاي نوين آبياري نيز بيش از پيش بايد مورد توجه قرار گيرد. به لحاظ مقاومت بالاي چغندرقند در مقابل بروز تنش هاي خشكي، استفاده از شيوه هاي كم آبياري مي تواند تا حد زيادي در خصوص كاهش مصرف آب در اين زراعت مفيد فايده واقع شود و مي تواند جايگزين مناسبي براي بسياري از زراعت هاي با مصرف آب بيشتر گردد.

افزايش عملكرد ريشه در مزارع چغندرقند

چغندرقند بر خلاف اکثر محصولات زراعي که بر اساس وزن خريداري مي شوند با دو فاکتور وزن و درصد قند (عيار) خريداري مي شود:

براي بالا بردن مقدار محصول در واحد سطح لازم است نكات زير در نظر گرفته شود:

1) استفاده از بذور اصلاح شده مناسب كشت هر منطقه

2) آبياري كامل و صحيح و استفاده مفيدتر از منابع آب با توجه به كمبود شديد آب در اكثر مناطق كشور و  ‌تناسب سطح كشت با آب موجود

3)  داشتن دقت فراوان در جهت ايجاد تراكم مطلوب بوته در واحد سطح (80 تا 100 هزار بوته در هكتار)

4) تغيير روشهاي كاشت و بهبود عمليات زراعتي با استفاده از ماشين‌آلات جديد براي تهيه زمين و ساير عمليات لازم.

5) استفاده صحيح  از كودهاي دامي و شيميايي

6) انتخاب تناوب صحيح

7) ‌انتخاب زمين مناسب از نظر عمق و بافت خاك

8) رعايت تاريخ كاشت مناسب در هر منطقه

9) مبارزه صحيح و بموقع با آفات و امراض گياهي و به خصوص علفهاي هرز

10) برداشت به موقع و صحيح چغندرقند و تحويل آن به كارخانجات قند بلافاصله پس از برداشت

11)تنظيم صحيح ماشينهاي برداشت چغندرقند و كاهش ضايعات برداشت.

عوامل موثر بر افزايش درصد قند

از زماني كه يك كشاورز تصميم به كشت چغندر مي گيرد تا زماني كه چغندر برداشت و بارگيري مي شود، در كليه مراحل، نحوه اقدامات و فعاليت هاي او در كاهش و يا افزايش عيار مؤثر مي باشد. به طور كلي  مهمترين عوامل موثر بر درصد قند چغندرقند به قرار زير هستند:

ا- انتخاب بذر متناسب با شرايط آب و هوايي، طول دوره رشد و مقاوم به عوامل نامساعد كشت در منطقه، افزايش ميزان عيار را در پي دارد.

2- انجام شخم مناسب به منظور افزايش نفوذپذيري خاک و جلوگيري از چند شاخه شدن ريشه ها و نيز جمع آوري سنگهاي موجود در خاك مزرعه تا حد امكان، از اهميت بسيار زيادي در افزايش درصد قند برخوردار است.

3- وجود تعداد  مناسب بوته در واحد سطح (9 تا 10 بوته در هر متر مربع) به افزايش عيار منجر مي گردد.

4- انتخاب تاريخ دقيق کاشت چغندرقند در افزايش درصد قند اهميت بسيار دارد.

5- كنترل به موقع علف هاي هرز به ميزان زيادي در افزايش عيار چغندرقند نقش دارد.

6- تغذيه اصولي گياه تأثير بسياري در بهبود وضعيت توليد قند در چغندرقند دارد. مصرف بيش از حد و ديرهنگام کودهاي ازته (بخصوص اوره و نيترات آمونيوم) باعث کاهش ميزان قند خواهد شد. همچنين کمبود ساير عناصر (آهن، روي، منگنز، منيزيم، بر و ... ) غلظت قند در ريشه را کاهش مي دهد.

7- انجام آبياري هاي صحيح و به موقع در بالارفتن كيفيت ريشه ها چغندرقند نقش مهمي ايفا ميكند.

8- كنترل به موقع آفات و بيماري ها در طول فصل به بهبود وضعيت كيفي ريشه هاي توليدي مي انجامد.

9-حفظ سلامت برگها تا آخرين لحظات رشد از گزند آفات و يا عدم چرانيدن آنها باعث  افزايش عيار مي گردد.

10- برداشت به موقع چغندرقند با توجه به  علايم رسيدگي مزرعه موجب افزايش درصد قند ريشه ها مي شود.

11- ممانعت از يخ زدن چغندرقند در جلوگيري از كاهش عيار فوق العاده موثر است.

12- چنانچه بوته ها به مدت شش هفته در معرض دماي 4 تا 8 درجه سانتيگراد قرار گيرند، به ساقه مي روند و ميزان قندشان كاهش مي يابد که در صورت رعايت دقيق تاريخ كاشت مي توان از اين عمل ممانعت نمود.

13-سرزني صحيح چغندرقند منجر به بالارفتن كيفيت چغندر تحويلي به كارخانه مي گردد.

14-عدم تأخير در جمع آوري و حمل چغندرقند به کارخانه به دليل كاهش تنفس ريشه و ممانعت از تجزيه قند ها در بالارفتن درصد قند موثر است.

***************************************************************